تقریبا نصف مردم عادی در دوره ای از زندگی شان دچار کمردرد می شوند و شدت آن تا حدی است که بطور موقت مانع کار می شود. اکثریت کمردرد ها بعلت اختلال در ساختار مفصل، دیسک، استخوان و یا عضلات مجاور بوده و آسیب عصبی بهمراه ندارد. لذا مراقبت و درمان کمردرد را اغلب پزشکان عمومی، ارتوپدی و فیزیوتراپی به عهده می گیرند. در معاینه اغلب اختلال عضوی واضح وجود ندارد. درد و محدودیت حرکت کمر تنها یافته بالینی می باشد.

سابقه

کمردرد مزمن اغلب در ناحیه پایین کمر در حوالی مهره های سوم تا پنجم کمری و یا در عضلات اطراف مهره ها و محل اتصال مهره های کمری به لگن (مفصل ساکروایلیاک) احساس می شود. درد ممکن است موقع بیدار شدن از خواب و یا موقع حرکت بعد از استراحت شدت یابد. این نوع درد نشانه ضایعه عضوی خطیر نیست.  درد به عضلات کمر و لگن و پاها انتشار داشته ولی محدودیت چندانی در حرکات ایجاد نمی کند. استئوپروز (پوکی استخوان) ممکن است در بیماران سنین بالا وجود داشته باشد ولی بخودی خود عامل درد نمی باشد. دردهای شبانه که باعث اختلال خواب بیمار باشد ممکن است نشانه بیماری های خطیر مثل متاستاز استخوانی باشد. تب، عرق شبانه و کاهش وزن ممکن است نشانه بیماری های عفونی مثل تب مالت، سل، سرطان غدد لنفاوی و یا HIV باشد. کمردرد بندرت بعلت پارگی حلقه اطراف دیسک بین مهره ای و فتق دیسک کمر بوجود می آید. سیاتیک علائم خاص خودش را بعلت دیسک کمر ظاهر می نماید که در پایین به شرح آن پرداخته خواهد شد.

نوع خاصی از آرتروز پیشرونده که تحت عنوان اسپاندیلیت انکیلوزان نامیده می شود سیر پیشرونده درد و جمود مفاصل مهره ها در سرتاسر ستون فقرات پدید می آورد. تنگی کانال کمر، در افراد پیر و معمولا مردان، با کمردرد، لنگیدن و درد سیاتیک موقع راه رفتن مشخص می شود. کمردرد مداوم و پیشرونده شدید بدون سابقه قبلی التهاب مفصلی یا تصادف،ممکن است بعلت بیماریهای مختلف پشت پریتوان مانند تومورهای کلیه و پانکراس، زخم دودنیوم و پارگی آنوریسم آئورت شکمی و یا خونریزی پشت پریتوان بوجود آمده باشد.درد حاد ناحیه کمر بدنبال پیچ خوردگی و ضرب دیدگی و یا بلند کردن جسم سنگین به فاصله چند ساعت پدید می آید که اصطلاحاً کشیدگی یا Strain گفته می شود. این درد اغلب بعلت آسیب فاست مهره (مفصل پایک های مهره ها) و ندرتاً بعلت پارگی دیسک پدید می آید. در این شرایط خم شدن به جلو و پهلو و راست کردن کمر بعلت درد مشکل می شود. درد ناحیه طرفی کمر اغلب بعلت آسیب مفصل پایکهای مهره (Facet) می باشد و درد موجب اسپاسم عضلات آن ناحیه می گردد. در نوجوانان درد حاد ناحیه کمر اغلب بعلت اسپاندیلولیستیز (لغزیدن و جابجایی مهره ها روی هم) که ناشی از ضعف رباطهای بین پایکهای مهره ای ناحیه L5 می باشد. این خود زمینه را برای شکستگی  فراهم می کند.

درد ناحیه پشت و بالای کمر ممکن است بعلت شکستگی فشاری مهره باشد که معمولا بعلت افتادن روی باسن یا به پشت پدید می آید. در افراد پیر با پوکی استخوان شکستگی خود بخود مهره نیز دیده می شود. درد شدید کمر بعد از ضربه مستقیم روی فقرات یا به سر که موجب پارگی رباطها و عناصر نگهدارنده مهره ها می شود موضوع جدی تشخیص از نظر بی ثبات بودن مهره های فقرات می باشد. اختلال در کنترل ادرار نشانه فشار و آزردگی نخاع یا ریشه های کدا اکین (دم اسبی) است. دیسک کمر بعلت پارگی حلقه اطراف دیسک معمولا در L5-L4 و S1-L5 موجب درد سیاتیک با علائم حسی و حرکتی مربوطه می شود. پارگی و جابجایی دیسک L5 بعلت آسیب مفصل پایکهای S1-L5 می باشد.

پاتوفیزیولوژی

عناصر حساس به درد، انتهاهای عصبی دریافت کننده درد در کپسول مفصلی پدیکولهای مهره ها و حلقه اطرف دیسک‌ها است. همچنین غضروف روی مهره ها در مواردیکه ضایعه استخوانی وجود داشته باشد عامل احساس درد است. درد از محل اولیه به نواحی دورتر مثل پا و پشت منعکس می شود. دردهای عضلات ناحیه دور فقرات به همان نواحی محدود می شود.

منشاء درد در کمر، درد مزمن آرتروز مفاصل پدیکولهای مهره ها و لیگامانهای مجاور آن است. درد این ناحیه به التهاب ارتباط چندانی ندارد. با پیشرفت دژنرسانس سطوح این مفاصل (فاست ها) هیپرتروفی مفصل و شل شدن رباطهای نگهدارنده آن، استواری فقرات را بر روی هم و وضعیت محوری ستون فقرات بهم می خورد. در نتیجه لغزیدن یک فقره روی فقره دیگر (اسپوندیلولیستزیس) موجب تنگ شدن کانال نخاع و فشار بر ریشهای عصبی کودا اکین و درد و اختلال عصبی مربوط به این ناحیه می شود.

پیش آگهی

اغلب کمر دردها خود بخود بهبود می یابند ولی در بعضی افراد درد و ناراحتی مزمن ادامه می یابد. در اغلب موارد ۵۰ درصد درد شدید در مدت یک ماه و بقیه درد در مدت دو ماه بهبود می‌یابد و در موارد کمی بمدت طولانی تر دوام می یابد. احتمال عود درد حاد در سه ماه بعدی ۲۵ درصد و در یک سال ۷۵ درصد است. سیر کمردردها به علل عفونی و تومورها و… مربوط به عامل بیماری و نحوه پاسخ به درمان می باشد.

تشخیص

محدودیت دامنه حرکات، در بلند کردن پا در حال خوابیده به پشت، خم شدن از ناحیه کمر در حال ایستاده و دیگر محدودیت های حرکت بعلت درد وجود دارد. اختلال در حس مربوطه به ریشه های عصبی کمری و خاجی و ضعف عضلات مربوط به این ریشه ها و کاهش رفلکس ها در موارد آسیب ریشه های عصبی این ناحیه بوجود می آید. در موارد مشخص کمر درد بعلت کشیدگی و زور معمولا رادیوگرافی کمر و CT اسکن و اسکن MRI ضروری نیست. در موارد درد مقاوم بیش از چند هفته و در موارد درد به علت نامشخص بررسیها با رادیولوژی و اسکن جهت تشخیص موارد عفونی و توموری ضرورت پیدا می کند. در موارد آرتروز بدون عارضه عصبی اغلب رادیوگرافی ساده کمر کافی است. تغییرات دژنراتیو در سطوح مفاصل مهره ها و دیسک با پیشرفت سن بیشتر دیده می شود و اغلب بدون علامت است. در موارد دردهای شدید و مقاوم عمقی پایین کمر و ناحیه زیر دنده ها بررسی بیشتر با اسکن ضروری است. آزمایش خون از نظر سدیمانتاسیون، CRP، شمارش خون و در مواردی کشت خون و ایمونوالکتروفورز برای رد عفونت و تومورها ضرورت پیدا می کند.

درمان

انواع مسکن ها در کاهش کمر درد موثر بوده و ارجحیت چندانی نسبت به یکدیگر ندارند. برای کاهش درد استراحت در مرحله حاد ضرورت دارد. دراز کشیدن در هر وضعیتی که راحت باشد خوب است. ماساژ عضلات کمر، گرم کردن عضلات دچار اسپاسم، استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مثل دیکلوفناک، بروفن و ایندومتاسین موثر است. در گذشته از اجزاء کشش و روش های فیکس نمودن استفاده می نمودند اما امروزه متروک شده است. شل کننده‌ها مثل دیازپام بیشتر مصرف می شود در مواردی تاثیر در سیر بهبودی دارد. دستکاری های ناشیانه فیزیوتراپی روی کمر ممکن است در مواردی به آسیب بیشتر منجر شود. توضیح چگونگی اختلال و نحوه تشدید ناراحتی در نشستن و ایستادن نامتناسب و برداشتن و بلند کردن اجسام سنگین برای پیشگیری از عود بیماری کمک می کند.

استفاده از کرست کمر ارتوپدی در مرحله فعالیت بعد از بهبودی نسبی توصیه می شود. توجه به وضعیت مناسب تختخواب و صندلی در کار و رانندگی لازم است. در مواردی درد مزمن کمر نشانه افسردگی و اضطراب مزمن بوده که صرفا به درمان با داروهای مربوطه جواب می دهد. در ۴۰ سال گذشته مشخص شده است که جراحی اغلب عوارض بیشتر از اثر مطلوب در درمان کمردرد داشته است.در موارد استثنایی برای ایجاد ثبات و بهم پیوستن مهره ها، عمل جراحی لازم است.


تغییرات د‍ژنراتیو فقرات کمر (اسپاندیلو آرتروز)


منبع:بیماریهای اعصاب